بهشت در کویر
با اینکه سرزمین ایران از گذشته های دور با کمبود بارندگی روبه رو بوده است، اما تاریخ نگاران همواره از ایران به عنوان سرزمینی آباد با کشتزار ها و باغ های فراوان یاد کرده اند. باغ های ایرانی که پردیس نامیده می شدند، چنان آباد و باشکوه بودند که نام آن ها به صورت فردوس در زبان عربی و به صورت پارادایز در زبان های اروپایی ماندگار شد و همواره نمادی از بهشت به شمار آمدند. این بهشت های زمینی ارمغان چند نوآوری در بهره برداری بهینه از آب بود که برجسته ترین آن ها را با نام کاریز یا قنات می شناسیم.برای خواندن ادامه مطلب بر روی فلش قرمز در سمت بالای مطلب کلیک کنید.
کاریز آبراهی زیرزمینی و شیب دار است که آب فرو رفته در دامنه کوه ها را به جایی دورتر از کوه می رساند. برای ساختن این آبراه، چاه هایی با فاصله یکسان در زمین می کندند و سپس آن ها را در زیر زمین به هم مرتبط می کردند تا راهی برای جریان آب فراهم شود. این آبراه با شیبی ملایم تا نزدیکی روستا و کشتزار پیش می رود. و در آن جاست که آب بر سطح زمین جاری می شود. کاریز گناباد در خراسان دراز ترین آبراه زیرزمینی است که 70 کیلومتر طول دارد.
یک دانشمند امریکایی به نام دیوید پیرس در کتاب خود با عنوان ( نگهبان بهار ) فناوری کاریز را اینگونه معرفی کرده است:( یکی از بزرگ ترین طرح های که روی زمین اجرا شده است و از نظر مهندسی می توان آن را با اهرام مصر برابر دانست.) آنگونه که پیرس بر آورده است، از 40 هزار قنات کنونی ایران، سالانه 8 برابر رود نیل آب فراهم میشود. مجموع طول آبراه کاریز ها نزدیک 300 هزار کیلومتر برآورد شده است. کهن ترین سندی که در آن از کاریز یاد شده است به 2700 سال پیش می رسد، اما گسترش این فناوری در دوره هخامنشیان روی داد. در این دوره، این فناوری به مصر و در دوره اسلامی به اسپانیا برده شد.
ایرانیان از کوزه برای آبیاری قطره ای بهره برداری می کردند. در روستاهای نزدیک کویر به ویژه در زمین های شیب دار، کوزه هایی را تا گلوگاه در خاک فرو می بردند و از آب پر می کردند. آب به صورت قطره های ریز از کوزه به بیرون تراوش می کرد و خاک را نمناک نگه می داشت. امروزه به جای کوزه لوله های ویژه ای را به کار می برند که آب از آن ها تراوش می کند.
منبع: کتاب علم در ایران باستان اثر حسن سالاری
